Küresel Vatandaşlık Eğitimi

Dünyamız hızla değişiyor ve bu değişim her geçen gün daha da hızlanıyor. Teknolojik ilerlemeler, küreselleşme, çevre sorunları ve kültürel çeşitlilik artışı gibi etkenler, toplumları ve bireyleri derinden etkiliyor. Geçmişe kıyasla daha karmaşık bir dünyada yaşıyoruz. Son 50 yılda dünya nüfusu iki katından fazla arttı^[1] ve bu artış beraberinde kaynak talebi, çevre kirliliği gibi sorunları getirdi. Dijital devrim ise iletişim, eğitim, iş hayatı gibi pek çok alanda köklü değişimlere yol açtı. Bugün gençler çalışmaya başladığında çoğumuzun hayal bile edemeyeceği işleri yapabiliyor. Tüm bu hızlı değişimlerle birlikte gençleri geleceğe daha iyi hazırlamak her zamankinden daha önemli. Peki bunu nasıl yapabiliriz?

Küresel Vatandaşlık Nedir?

Bu soruya cevap arayan uzmanların ortaya koyduğu bir çözüm de gençlerin “küresel vatandaşlar” olarak yetiştirilmesidir. Küresel vatandaşlık, fertlerin kendilerini yalnızca bir ülkenin değil bütün insanlığın ve gezegenin parçası olarak görmeleri anlamına gelir. Bu anlayışta, farklılıklar bir zenginlik olarak kabul edilir, empati ve hoşgörü ön plandadır.^[2] Bu vatandaşlık anlayışında bireyler, dünyanın çeşitliliği ve bu noktadaki rolünün farkında olan, farklılıklara değer veren ve saygı duyan, dünyanın işleyişi hakkında ortak bir anlayışı olan, sosyal adaleti sıkı sıkıya benimsemiş, yerelden küresele kadar ortak çalışmalara katılan, dünyayı daha adil ve sürdürülebilir bir yer hâline getirebilmek için başkalarıyla birlikte çalışan, farklı kültürlerle etkileşime açık, eleştirel düşünme ve sorgulama yeteneğine sahip ve eylemlerinin sorumluluğunu üstlenen kişiler olarak tanımlanabilir.

Küresel Vatandaşlık Eğitim Müfredatları

Gençleri küresel vatandaşlar olarak yetiştirmek için öncelikle eğitim müfredatlarının ve uygulanan eğitim modellerinin bu yönde güncellenmesi gerekmektedir. Bu güncelleme yapılırken bugün bütün modern eğitim anlayışlarının kabul ettiği çevre bilinci aşılama, analitik düşünme, eleştirel düşünmeye açık olma^[3], özgür karar verme gibi pek çok husus değiştirilmektedir.

Buna mukabil, modern eğitimin kabul ettiği temel prensiplere ek olarak, küresel vatandaşlık eğitiminin en önemli ayağı ya da eğitim bilimlerine katkısı ise gençlere farklı kültürler hakkında farkındalık kazandırmaktır. Böylece gençler; farklılıklara saygılı, sorunlara duyarlı, yenilikçi çözümler üretebilen küresel vatandaşlar olarak yetişecektir. Farklı kültür ve insanlar ile rahatlıkla çalışma yeteneği veren küresel vatandaşlık eğitimi, gençlerin geleceğin sorunlarına hazır olmak için harekete geçmesi ve daha rahat kooperasyona girebilmesi adına onlara önemli beceriler katar. Zaten günümüz dünyasında da böyle bir dayanışma beklenmektedir. Mesela Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC), dünyanın en büyük ve en güçlü parçacık hızlandırıcısıdır. CERN laboratuvarında bulunan bu projede, 100’den fazla ülkeden 10.000’den fazla bilim insanı ve mühendis görev almıştır. LHC, evrenin temel parçacıklarını ve işleyişini araştırmak amacıyla kullanılmakta olup; tıp, uzay, fizik, kimya ve biyoloji gibi alanlarda pek çok yeni keşfe zemin hazırlamıştır. Bu tür iş birlikleri, farklı bakış açılarının ve tecrübelerin paylaşılmasını sağlayarak daha yaratıcı ve inovatif çözümlerin geliştirilmesine katkıda bulunacak; ayrıca iş birliği, dayanışma ruhu ve empati kurma becerilerini geliştirecektir. Böylece insanlığın ortak problemleri olan kanser, küresel ısınma ve benzeri pek çok probleme ortak çözümler bulunabilir.

Küresel vatandaşlık eğitiminin pek çok faydası olduğunu ortaya koyan araştırmalar mevcuttur. Örneğin, bu eğitimi alan kişilerde küresel konular hakkında bilgi ve farkındalık artışı gözlenmesi,^[4] öğrencilerde sıra dışı ve eleştirel düşünme becerilerinin gelişmesi^[5] ve farklı kültürlere saygı duyma ve küresel dayanışma anlayışının artması^[6] gibi hususlar bu araştırmalarda zikredilmektedir. Böylece küresel vatandaşlık, öğrencilere yalnızca akademik katkı sunmamakta, aynı zamanda onların bütünsel gelişimini de olumlu etkilemektedir. Bu eğitim anlayışını öğrencilere kazandırma adına farklı ülkelerden konuk konuşmacılar davet edilebilir, uluslararası değişim programları düzenlenebilir veya çok kültürlü projeler yürütülebilir.^[7] Aynı şekilde bu doğrultuda sivil toplum kuruluşları ile iş birlikleri kurulabilir, gönüllü çalışma projeleri desteklenebilir.^[8]

Küresel Vatandaşlık Anlayışına Yapılan Eleştiriler

Yukarıda değinilen hususlara mukabil konunun uzmanları tarafından küresel vatandaşlık eğitimine yönelik ciddi eleştiriler de mevcuttur.^[9] Eleştirilerin başında bu eğitimin evrensel değerleri tüm kültürlere dayatma riskini taşıması gelmektedir. Her ne kadar teoride farklılıklara önem verildiği söylense de uygulamada bu tür bir tek tip evrensel eğitim metodu, yerel kültürlerin ve değerlerin göz ardı edilmesine sebep olabilir. Ayrıca bu metodun yayılması ve yaygınlaşması, eğitimde tekdüze bir modelin benimsenmesine yol açabilir ve bu da çeşitliliği azaltabilir. Aynı şekilde politik, ekonomik ve ideolojik pek çok sebepten ötürü bu tip bir eğitimin hayata geçmesi çok zor olmakta ve bir ütopya olarak algılanmasına da yol açmaktadır. Zaten dünyadaki birbirinden farklı binlerce eğitim anlayışının nasıl böyle tek bir sisteme entegre olacağı da cevapsız sorular içindedir.

Bu yapıcı eleştirilere ek olarak küresel vatandaşlık eğitiminin tamamen art niyetle dizayn edilmiş bir sistem olduğu da söylenmektedir. Modern çağda sömürü anlayışının bütün dünyada uygulanabilmesi için, insanların robotlaştırılması ve tek bir merkezden yönetilmesi adına manipüle etmek için tasarlanmış bir sosyal toplum mühendisliği olduğunu öne sürenler de az değildir. Goodhart gibi bazı araştırmacılara göre, bu tür bütün milletleri birleştirici bir yaklaşım günümüz insanlığında makes bulmamakta ve geri tepmektedir; bunu sosyal olaylara bakarak ifade etmektedirler.[10]

Bu eleştirilere rağmen dünyanın bazı ülkelerinde küresel vatandaşlık eğitimi derslerinin yaygınlaştığını söylemek mümkündür. Mesela İspanya’da lise düzeyinde zorunlu “Dünya Vatandaşlığı” dersi bulunmaktadır.^[11] Aynı şekilde Kosta Rika, 2017’den bu yana okullarda “Barış Eğitimi ve Küresel Vatandaşlık” dersini müfredata aldı. Bu ders ile çocuklar küresel sorunlar karşısında analitik düşünme ve çözüm üretme becerilerini geliştiriyorlar.^[12] Kanada’da eyaletlerin çoğu müfredatı küresel vatandaşlık çerçevesinde yapılandırıyor. Çevre bilinci, insan hakları, yurttaşlık bilgisi, sosyal adalet gibi değerler bu vizyonun temelini oluşturuyor.^[13]

Hizmet Okulları ve Küresel Vatandaşlık Eğitimi Uygulamaları

Benzer şekilde, barış, diyalog ve sevgi mesajlarını yaymak amacıyla dünyanın dört bir yanında açılan Hizmet okullarıarasında bu eğitim metodolojisini uygulayanlar da mevcuttur. Yapılan son araştırmalarda[14] Hollanda’daki Hizmet Hareketine mensup okullarda “World Citizens Course” adı altında küresel vatandaşlık eğitiminin verildiği görülmektedir. Araştırmanın yapıldığı 2018 yılında konu hakkında ilgili okul müdürü şu sözleri söylemişti:

“Bu okulu ilk açtığımızda misyonumuz ‘dünya vatandaşlığı’ kavramıydı. Yani herkesle birlikte yaşayabilirsiniz. Bu 2006’da çok orijinal bir kavramdı ama 2018’de artık orijinal değil. Çünkü artık diğer eğitim birimleri de aynı şeyden bahsediyor. Ama 2006’da dünya vatandaşlığı kavramına başladığımızda çok yeni ve benzersizdi ve sürekli olarak buna neden ihtiyaç duyulduğu üzerine düşünmek zorundaydık.”[15]

Araştırmanın yer aldığı diğer Avrupa, Afrika ve Amerika ülkelerinde ise etik dersleri veya karakter eğitimi gibi benzer derslerle ortak yaşam ve küresel ortak insanî değerler eğitimi de aynı çalışmada ortaya konmuştur.[16] Bu noktada Hollanda devletinin ve eğitim sisteminin küresel vatandaşlık eğitimine önem verdiği ve bu yüzden Hizmet okullarının bu lokal anlayışa uyum sağladığı söylenebilir.

İslamî perspektiften bakıldığında, Allah’ın insanları tek bir ümmet olarak yarattığı ve sonradan insanların kavimlere ümmetlere ayrıldığı Kur’ân-ı Kerim’de beyan edilir.[17] Bunun amacı, farklı toplumların birbiriyle tanışması ve anlaşmasıdır. İnsanlığın farklı kabiliyetlerinden istifade edilmesi, kültürel zenginliklerden karşılıklı olarak faydalanılması ve ortak mirasın zenginleştirilmesi bu bakımdan önemli bir husustur. Bu noktada küresel vatandaşlık eğitimi gibi eğitim müfredatları fayda sağlamaya matuf uygulamalardan biridir. Sahada eğitimcilerin, okul çalışanlarının ve velilerin bu tür eğitim anlayışlarının güçlü ve zayıf yönlerini dikkate alarak pratiğe dökmeleri, eğitimde etkinlik ve anlam arayışının sürdürülebilmesi açısından önemlidir.

Dipnotlar

^[1] Birleşmiş Milletler Nüfus Bölümü verilerine göre, dünya nüfusu 1970’de 3.6 milyar iken, 2020’de 7.8 milyara ulaşmıştır.

^[2] Smith, M. K. (2020). “Globalization and global citizenship.” The encyclopedia of pedagogy and informal education.

^[3] Sternberg, R. J. (2020). “Teaching critical thinking: Its importance, educational imperatives, and strategies.” Journal of Education in Society.

^[4] Hendershot, K. & Sperandio, J. (2009) Current Issues in Comparative Education, 12(1), 45-55

^[5] Tye, B.B. (2009) “Global education: A worldwide movement” (pp. 21–35)

^[6] Hanvey, R.G. (2004). An attainable global perspective. New York: Global Perspectives

^[7] Reimers, F. M. (2020). Empowering students to improve the world in sixty lessons. Melbourne, Australia.

^[8] Winthrop, R. (2018). Leapfrogging inequality: Remaking education to help young people thrive. Brookings Institution Press.

[9] Goodhart, D. (2017). “Anywheres and Somewheres”, The Road to Somewhere, Great Britain: Penguin Random House UK.

[10] Ibid.

^[11] Reimers, F. M. (2020). Empowering students to improve the world in sixty lessons. Melbourne, Aus.: Zephyr Press.

^[12] Winthrop, R. (2022). “Leapfrogging inequality through education innovation for transformation (LIFE IT).” Brookings Report.

^[13] Jorgenson, S. (2014). “Global citizenship education in Canada.” Journal of Global Citizenship & Equity Education, 4(1)

[14] Altın, M.E. (2020, February 20). Internationalization through Localization: Gülen Inspired Schools, PhD Dissertation, Hamburg, Dr. Kovac Verlag.

[15] Ibid, s. 161.

[16] Ibid, s. 201.

[17] Bakara Sûresi, 2/213.