İlim; insanı, hayatı ve kâinatı kavramayı kolaylaştırırken bizleri tefekküre sevk eder. Nice âlim gelip geçmiş ve gelecek nesillerin istifade edebilmesi için değerli eserler bırakmıştır. Onlardan biri de özellikle matematik, astronomi ve dil biliminde ciddi çalışmalar yapmış olan Ali Kuşçu’dur. Günümüzde bile saygın bir yere sahip olan Kuşçu’nun çalışmaları, özellikle astronomi ve matematik alanında, dönemin bilim anlayışına büyük katkılarda bulunmuştur.
Hayatı
1403’te Semerkant’ta dünyaya gelen ve asıl adı Kuşçuzâde Alaeddin Ebü’l-Kasım Ali b. Muhammed olan Ali Kuşçu, Timurlular hükümdarı Uluğ Bey’in doğancıbaşılığını yapan bir babanın oğludur. Kuşçu lakabı babasının yaptığı işten gelmektedir. Farklı bir rivayette ise Uluğ Bey, Ali Kuşçu’yu çok sevdiği için kuşunun onun omzuna konmasına izin vermiş, bu şekilde Kuşçu lakabını almıştır.[1]
Babası Timurlular devletinin doğancıbaşı olduğu için Ali Kuşçu da sarayda ve çevresinde büyüme imkânı bulmuştur. Astronomi konusunda çalışmalar yapan Uluğ Bey’in ve Kadızâde-i Rûmî’nin öğrencisidir. Aynı zamanda sarayda ve çevresinde bulunduğu için farklı âlimlerden ders alma imkânına sahip olmuştur.
İlme ve öğrenmeye büyük alâka duyan Kuşçu, başka âlimlerle tanışma maksadıyla, Semerkant’tan Kirman’a, Uluğ Bey’den izin alamama düşüncesi yüzünden gizli bir şekilde gitmiştir.[2] Bu seyahati birkaç yıl sürmüş ve orada olduğu süre zarfında Ay’ın görüntüsündeki safhalar ve Umman denizindeki med-cezirler hakkında çalışmalar yapmıştır. Seyahati bitip Semerkant’a döndüğünde merakla onu bekleyen Uluğ Bey, “Bize ne getirdin?” diye sorunca, “Ay’ın muhtelif şekillerine dair eskilerin çözemediği problemleri hâllettiğim bir çalışma getirdim.” demiş ve Hallü Eşkâli’l-Kamer (Ay’ın Safhalarının Açıklanması) adlı eserini Uluğ Bey’e sunmuştur.[3]
Ali Kuşçu ile yakından ilgilenen Uluğ Bey, ilmini geliştirebilmesi adına Kuşçu’yu Çin’e göndermiştir.[4] Çin’den dönüşünde de dünyanın yüz ölçümünü ve Dünya’nın Güneş çevresinde izlediği yörüngenin içinde bulunduğu düzlem olan ekliptiği, 24 derece olarak hesaplamıştır. Asırlar sonra NASA tarafından da bu çalışmaları takdirle karşılanarak, ayın bir bölümüne Ali Kuşçu’nun ismi verilmiştir.[5]
[1] “Ali Kuşçu”, İslam Düşünce Atlası, islamdusunceatlasi.org/ali-kuscu/359
[2] Cengiz Aydın, “Ali Kuşçu”, DİA, c. II, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1989, s. 408.
[3] Salim Aydüz, “Sultanların Bilim Adamı: Ali Kuşçu”, Yedi Kıta, Haziran 2012.
[4] Zeynep Rakipoğlu, “İstanbul’da astronomi ve matematiği canlandıran bilgin: Ali Kuşçu”, www.aa.com.tr/tr/yasam/istanbulda-astronomi-ve-matematigi-canlandiran-bilgin-ali-kuscu/1339693
[5] Ali Atasoy, “15. yüzyılda Ali Kuşçu’nun bazı matematiksel hesaplama yöntemleri”, F. Başar, M. Kaçar, C. Kaya & A. Z. Furat (Ed.), The 1stInternational Prof. Dr. Fuat Sezgin Symposium on History of Science in Islam Proceedings Book (s. 247–255) içinde, 2020.
