Uluğ Bey (1394–1449), asıl adıyla Muhammed Turagay Uluğ Bek b. Şâhruh b. Emîr Timur,[i] Timur’un torunu ve Timur Devleti’nin iki yıllık (1447–1449) hükümdarı olup Semerkant’ı bir ilim merkezi hâline getiren, matematik ve astronomi âlimidir.[ii]
Timur Devleti; Irak’tan Hindistan’a, İran’dan Çin’e, Azerbaycan’dan Suriye’ye uzanırken, küçük Uluğ Bey at arabasında dedesini takip etmiş, fethedilen yerleri minik gözleriyle müşahede etmiş ve bir ilim sevdalısı olarak yetişmiştir. Yıllar sonra Semerkant’a vali olarak tayin edilmiş, ilim ve hakikat aşkıyla önemli keşif ve araştırmalara imza atmıştır.
Babasının 1405 yılında tahta çıkması ile 1411’den 1447 yılına kadar süren Semerkant emirliği başlamış olur. Aynı zamanda Mâverâünnehir bölgesinin idaresi kendisine verilen Uluğ Bey, Semerkant’ta el üstünde tutulur. Yaklaşık 40 yıllık emirliği boyunca devlet yönetimi, şehir idaresi ve ekonomi konularında bilgi edinir ve kendini geliştirir. Uluğ Bey, dedesinin ve babasının aksine, Timur Devleti’nde farklı bir anlayışı hâkim kılar. Seferden ve savaştan daha çok, ilmî faaliyetlere odaklanır ve şehirde kütüphane, medrese ve rasathane inşa ettirir. Babasının başkenti Herat şehrine taşımasına rağmen Semerkant, bünyesinde yaşanan gelişmeler ile devletin ve doğu coğrafyasının göz bebeği hâline gelir. İlim, kültür ve ticaret alanlarında Semerkant öne çıkar ve cazibesi ve refah atmosferi ile insanları büyüler. Timur’un seferleri sırasında yanında getirdiği âlimler, şairler, sanatkârlar ve
[i] “Timur İmparatorluğu”, tr.wikipedia.org/wiki/ Timur_İmparatorluğu
[ii] Jean-Pierre Luminet, “Ulugh Beg, Prince of Stars”, www.researchgate.net/publication/324717416_Ulugh_Beg_Prince_of_Stars
