Plastikler hayatımızın birçok alanında yer almakla beraber hem beden sağlığımızı hem de ekosistemi tehdit etmeye devam ediyor. Küçücük parçacıklar hâlinde, soluduğumuz hava, yediğimiz yiyecekler ya da cildimizle temas yoluyla vücudumuza girebiliyor. Peki, nano ve mikroplastikler yalnızca kansere mi sebep oluyor? Yoksa kanserin yanı sıra başka hastalıkların da habercisi olabilir mi?
Son yıllarda yapılan araştırmalara göre nano ve mikroplastikler, kan dolaşımı veya burun yoluyla kan-beyin bariyerini (BBB) aşarak ya da bağırsak-beyin ekseni aracılığıyla beyne ulaşabiliyor. Bunun sonucunda sinir hücreleri arasındaki iletişimi bozan zararlı etkiler ortaya çıkıyor. Bu iletişim bozukluğu; dopamin, asetilkolin ve glutamat gibi temel sinir ileticilerinde (nörotransmitterlerde) aksamalara yol açarak bilişsel (düşünme ve öğrenme) ile motor (hareket etme) becerilerimizi olumsuz etkileyebiliyor. Örneğin dopamin eksikliği Parkinson hastalığına, glutamat sistemindeki bozukluklar Huntington hastalığına, asetilkolin eksikliği ise kas hastalıklarının yanı sıra Alzheimer’a yol açabiliyor.
Nöroplastisite ise beynin uyum sağlama gücüdür. Beyin, bu sayede kendini yeniden düzenler, yeni şeyler öğrenir ve eski düşünceler arasında bağ kurar. Ancak ilmî araştırmalar, mikroplastiklerin nöroplastisiteyi de olumsuz etkilediğini göstermektedir. Bu tesir, sinir hücreleri arasındaki yeni bağlantıların kurulmasını zorlaştırmakta ve beynin kendini yenileme gücünü sınırlamaktadır. Böylece bir yaralanma ya da nörodejeneratif hastalık sonrasında beynin onarım ve iyileşme potansiyeli belirgin şekilde azalmaktadır.
Günümüz dünyasında plastikleri hayatımızdan tamamen çıkarmak pek mümkün olmasa da, bütün bu tespitler ışığında onlara maruz kalmayı en aza indirmek doğru bir yol olacaktır. İnsana nasıl ki kendi bedeni emanet edilmişse, çevreyi ve sağlığını tehdit eden unsurlardan uzak durması da onun başlıca sorumluluklarından biridir.
Kaynak:
Baroni, A., Moulton, C., Cristina, M., Sansone, L., Belli, M., & Tasciotti, E. (2025). Nano- and Microplastics in the Brain: An Emerging Threat to Neural Health. Nanomaterials, 15(17), 1361. https://doi.org/10.3390/nano15171361
