Avustralya, çorak düzlüklerinde uzanan kızgın kum dağları, kayalıkları, birbirinden etkileyici sivri sütunları, kule gibi yükselen labirentsi kubbeleri, ürpertici uçurumları, sisli yağmur ormanları, yaylaları ve milli parkları ile yeryüzünün sıra dışı bir bölgesidir. Merak uyandıran bu ülke, aynı zamanda bir endemik (sadece o bölgeye has) canlılar cennetidir. Rahman’ın burada nazarlara sunduğu mektuplar ve sergiler, Yaradan’a bambaşka bir hayranlık uyandırır.
Avustralya’nın orijinal endemik canlılarından biri olan Dikenli Kertenkele (Moloch horridus) birbirinden ilgi çekici özellikleri ile harikulade bir tefekkür tablosudur. Yayvan vücudu, koni şekilli ve sivri uçlu dikenlerle kaplı olan kertenkelenin boyu 10-15 cm kadardır. Başı oldukça büyük, gözleri ise küçüktür. Başının yanlarına yerleştirilen, diğer dikenlerden daha güçlü boynuz şeklindeki iki büyük diken, hem görünümünü daha ürkütücü hâle dönüştürür, hem de düşmanları tarafından başından yakalanıp ısırılmasına mâni olur. Başının arkasında ise, ikinci bir kafaya benzeyen ve üzerinde yine büyük bir diken bulunan ayrı bir yumru vardır. İşte bütün bu fizikî özellikleri, onun Dikenli Kertenkele olarak anılmasını sağlamıştır. Çöl ile uyumlu renkleri, ona yaşadığı ortamda kamuflaj imkânı sağlar. Ortalama ömrü 12-20 yıl olan bu sanat harikası, öyle muazzam özelliklerle yaratılmıştır ki keşfedildikçe hayranlık uyandırır.
Caydırıcı Taktikler Zinciri
Çölün zorlu şartlarında yaşayabilmesi için hiçbir ihtiyacı ihmal edilmeyen Dikenli Kertenkeleye, düşmanlarını uzaklaştırmak ve tehlikelere karşı korunmak için taktikler ve farklı savunma sistemleri lütfedilmiştir. Öncelikle korktuğunda veya üşüdüğünde rengi matlaşır ve bu renk değişimi, ortamla kamuflajını biraz daha arttırır. Sadece bununla kalmaz, düşmanla karşılaştığında hava yutarak, gövdesini bir balon gibi şişirip dikenleri ile zaten korkunç olan görünümünü daha da ürkütücü hale getirir. Bu strateji de düşmanı caydırmaya yetmezse, Hafîz-i Hakîm, başka bir stratejiyi devreye sokması için bu canlıyı sevk eder. Kendisinin öğrenme imkânı olmadığı halde sevk-i ilâhî ile başını iyice önüne eğer ve ense kısmındaki ikinci bir kafaya benzer dikenli büyük yumruyu ortaya çıkarır. Başının arkasındaki dikenli, iri bir yumru şeklindeki silahını göstererek düşmanına âdeta “Sakın yaklaşma!” mesajını verir.
Avustralya’da yaşayan Dikenli Kertenkele (Moloch horridus)
Suyu Tutucu Deri ve Ayaklar
Dikenli Kertenkelenin korkunç çöl şartlarında hayatta kalmasının en ilgi çekici sırrı ise, derisiyle hatta ayaklarıyla bile az miktardaki suyu çekip içebilme özelliğinde saklıdır. Moloch horridus, suyun çok kıt olduğu ortamda bile, keratin pullarla döşenmiş derisinin sahip olduğu mikro ölçülerdeki kılcal oluklar ve bunların bağlandığı bir kanal ağı sayesinde suyu toplayıp ağzına iletme imkânına sahiptir. Kertenkelenin böyle bir mekanizmayı icat etmesi muhaller ötesi muhaldir. Ancak sonsuz ilim, kudret, irade, hikmet ve rahmet sahibi bir Rezzak-ı Hakîm’in ihsan edebileceği derisindeki bu muhteşem mekanizmayla; okyanus rüzgârlarından gelen nemli havadaki rutubet, deride yoğunlaştırılıp çiğ damlaları şeklinde, derinin üzerindeki olukları takip ederek ağzının kenarına kadar gelir. Benzer şekilde, içinde çok az su bulunan çamurlu bir su birikintisinin kenarında durup ağzını suya hiç değdirmeden, ayakları yardımıyla, kılcal oluklara sahip pullarının üzerinden suyu sünger gibi çekerek ağzına kadar ulaştırabilir. Karınca ve termitlerle beslenen Dikenli Kertenkelenin dil ve çene yapısı, avını yakalamasını kolaylaştıracak şekilde yaratılmış olduğundan, su kaynaklarından doğrudan su içmesi zaten çok zordur.
Bu mekanizmanın ince sanatlarını ortaya çıkarmak için Batı Avustralya Üniversitesi laboratuvarlarında, Gibson dağlarından toplanan Moloch horridusörnekleri üzerinde incelemeler yapılmıştır. Bu çalışmalarda; yağmur suyu, su birikintileri, nemli kum, çiy taneciklerinin yoğunlaşmasından oluşan su damlacıkları ve termal destekli yoğunlaşma olmak üzere beş kaynağın su teminindeki verimliliği araştırılmıştır.
Bunlardan en dikkat çekici olanında, su birikintilerinden nasıl su topladığınıanlama ve verimliliği inceleme adına, kertenkeleler 3 mm derinliğinde su birikintisinde tutulmuş ve vücut ağırlıklarındaki değişim ölçülmüştür. Dikenli Kertenkeleler iki gruba ayrılmış, bir grup suyun bol olduğu ve çeneleriyle su içebilecekleri bir ortama, diğer grup ise sadece nemli kum ve çamur bulunan bir ortama konulmuştur. Bir saat boyunca gözlem yapılmış ve bol suyun bulunduğu birikinti kenarındaki kertenkelelerin çeneleriyle su içtikleri ve neticede ağırlıklarının %6-7 oranında arttığı görülmüştür. Su birikintisi olmayan ortamdaki kertenkelelerin çeneleri oynamamıştır. Fakat bunların da ağırlıklarının %3,5-4 oranında arttığı, ortamın nemini derilerindeki kılcal oluklarla alarak ağızlarına yönlendirdikleri anlaşılmıştır.
Kertenkelenin nemli kumdan su toplama miktarı ile ilgili araştırmaların devamında örnekler %3, 5, 10, 16, 18, 20, 22 gibi farklı nispetlerde su ihtiva eden topraklara konulmuştur. Kertenkelelerin ayak ve vücut derilerini kaplayan keratin pulları arasındaki oluklardan kılcal mekanizmayla çekilen su miktarları yine ağırlık farklılıkları kaydedilerek ölçülmüştür. Neticede kumdaki su miktarı arttıkça, deriden su alımının da arttığı tespit edilmiştir. %2 nispetinde su ihtiva eden toprakta bile aldığı sudan dolayı kertenkelenin ağırlığında % 0,2’lik bir artış olmuş, %22 oranında su ihtiva eden toprakta ise kertenkelenin su toplama miktarı %1,85 olarak gözlenmiştir. Bu artış küçük gözükse de suyun hayatî rolü açısından önemlidir.
Bunların dışında “nemli kum ile önceden ıslatma” ile ilgili deneyler, önceden ıslatmanın, derinin su çekebilmesini kolaylaştıran önemli bir faktör olduğunu göstermiş, ayrıca “sıcaklık ve nemlilik farkı ile desteklenen su yoğunlaşması” ile su emmenin de, %0,215 oranında ağırlık artışına sebepolduğu tespit edilmiştir.
“Bu kadar zor şartlarda acaba zavallı hayvan ne sıkıntı çekiyor” diye üzülmemize gerek yok. Rahmeti Sonsuz Rabbimiz bir canlıyı yaratırken, ihtiyacı olan her şeyi ona ihsan etmektedir.
Dikenli kertenkelenin keratin pullarla kaplı derisinin şematik şekli. Ayaklardan yukarı ve ağız kenarlarına doğru kılcal kanallardan suyun ilerleyişi.
Kaynaklar
animaldiversity.org/accounts/Moloch_horridus/
a-z-animals.com/animals/thorny-devil/
Comanns, Philipp ve ark., Cutaneous water collection by a moisture-harvesting lizard, the thorny devil (Moloch horridus), Journal of Experimental Biology, 2016 219: 3473-3479; doi: 10.1242/jeb.148791.
Moloch horridusThorny Devil, Encyclopedia of Life, s. 791432.
Olga Dağları, Avustralya, Dünya Harikalarını Keşfedin, Reader’s Digest Seçkisi, ss. 226-229.
