Diriliş veya yeniden yaratılışla ilgili bazı âyetlerde, kuru ve ölmüş kemikler örnek verilmektedir. Çoğumuzun bildiği, “Çürümüş vaziyetteki o kemikleri kim diriltecek” (Yâsîn, 36/78) mealindeki âyeti hatırlayacak olursak, dirilme konusunda kemiklere dikkat çekilmesinin hususî bir mânâsı olabilir mi? Ayrıca, “Hele o kemiklere dikkat et, onları nasıl birleştirip yerli yerine koyuyoruz, sonra da onlara et giydiriyoruz!” (Bakara, 2/259) mealindeki âyette, önce kemiklerin yaratıldığı, sonra üzerlerine et giydirildiği buyurulur. Demek ki etler elbise gibi, asıl olanı örten, kemikler ise üzerinin örtülmesi gereken asıllar olarak anlaşılabilir. Nitekim diğer bir âyette de “Mudgayı (bir çiğnem et görünümündeki varlığı) kemiklere dönüştürür, sonra da kemiklere et giydirip yeni bir yaratılışa mazhar ederiz.” (Mü’minûn, 23/14) buyurulmaktadır.
Bediüzzaman Hazretleri de kâinat kitabını okuma adına, insan vücudunun çeşitli organlarını dünyanın değişik kısımlarına benzetirken insanın kemiklerini, yeryüzüne sağlamlık veren direkler gibi vazife yapan dağlara benzetmektedir. Bütün bunlardan, kemiklerin vücudun sağlamlığı ve diriliği adına dikkate alınması gereken dokular olduğunu işârî bir mânâ olarak anlayabiliriz.
Atalarımız bilhassa belli hastalıklar döneminde ve zafiyet hâllerinde, beslenmelerinde kemik suyuna çok önem vermişlerdir. Asırlardır dünya mutfaklarında kullanılan kemik suyu, faydaları sebebi ile son dönemde popülerliği artan bir gıda haline gelmiştir. Beslenme uzmanlarının ve bilhassa cerrahî uygulamalar sonrasında takviye olarak tavsiye eden cerrahların üzerinde önemle durdukları kemik suyu nedir?
Kemik suyu, kemiklerin ve bağ dokularının (kıkırdak, tendon, ligament) yapısındaki bütün vitamin, mineral, protein ve yağları ihtiva eden bir sıvıdır. Kemik suyu elde etmek için inek, tavuk, hatta balık kemikleri ve kılçıkları kullanılabilir.[1]
Yapısı ve Besleyici Değerleri
Kemik suyu, kemiklerde ve kıkırdakta bulunan kondroitin sülfat, eklemlerin sinoviyal sıvısında bulunan hyaluronik asit ve yaklaşık 20 amino asit formunun yanı sıra A ve K vitaminlerini ve yağ asitlerini ihtiva eder.
Ayrıca güçlü bağışıklık destekleyici özelliklere sahip olduğu bilinen alkilgliserol lipitleri ve yüksek miktarda kolajen de kemik suyundaki önemli bileşiklerdir. Vücutta en bol bulunan protein olarak kolajen, sindirildiğinde parçalanarak yapısındaki glisin, prolin, hidroksiprolin ve arginin amino asitleri açığa çıkarır. Bu aminoasitler saçları, cildi, tırnakları, kemikleri, tendonları ve bağırsak duvarını güçlendiren maddeler olup kasların büyümesine, vücudun esnekliğine, cildin sıkı ve dolgun hale gelmesine, saçların parlaklığına katkıda bulunur. Kolajen, derimizin esnekliğini sağlayan proteinin %70’ini teşkil eder. Kemiklerde bulunan kolajen piştiğinde jelatine dönüşür. Jelatin ise vücudun tamir ve büyümesiyle ilgili metabolik süreçleri destekleyen bir maddedir.[2]
Belirli bir miktar kemik suyu içinde herhangi bir besinin ne kadar olacağını söylemek mümkün değildir, çünkü bu durum büyük ölçüde içine giren kemiklerin ve dokuların türüne ve miktarına bağlı olarak değişkenlik gösterir.[3] Kemik iliğinde organik gıdalar dışında özellikle kalsiyum, magnezyum, potasyum, fosfor, demir, selenyum, çinko ve manganezgibi mineraller de önemli yer tutar. Kolay sindirilebilen kemik suyunu, çeşitli sebzeler ve baharatlarla destekleyerek muhtevasını daha da zenginleştirmek mümkündür.[4]
Eklemlere Faydası
Kemik suyunun vücutta kolajene dönüşebilen jelatinin yapısındaki aminoasitlerin kaynağı olması, özellikle eklemler için önemlidir. Eklemlerdeki kıkırdak, sürekli kullanımla yıpranma veya küçülme eğiliminde olup bu durum eklemlerde hasara sebep olur.[5]
2017 yılında, Sports Medicines dergisinde yayımlanan laboratuvar çalışmaları ve hayvanlar üzerinde yapılan deneyler, jelatin takviyesinin dokulardaki kolajen miktarını artırdığını göstermektedir.[6] Kemik suyu ile alınan jelatin, eklemlerin sağlığı için büyük bir destektir.
Osteoartrite Faydası
Osteoartrit; kalça, dizler ve omurga gibi eklemleri bozan bir rahatsızlıktır. Eklemler içindeki kıkırdak doku yıprandığında, osteoartrit meydana gelir ve bu rahatsızlık, etkilenen eklemde tutulma, ağrı ve hareket kaybına sebep olduğundan bazen buna “yıpranma artriti” de denir. Halk arasında “kireçlenme” olarak bilinen bu hastalığa mârûz kalmış kişilerde, kolajenin tesirini ölçmek için, dizlerinde kireçlenme semptomları olan kişiler üzerinde bir araştırma yapıldı.[7]Bu araştırma sonunda, kolajenin hastaların dizlerindeki ağrı, sertlik ve fizikî fonksiyon bozukluğu gibi semptomları iyileştirebildiği gösterildi. Kemik suyu içerisindeki glukozaminin de (amino şeker) yine yapılan araştırmalarla eklem sağlığı için son derece önemli bir kaynak olduğu ve muhtevasındaki kondroitin sülfat maddesinin kireçlenmeyi engellediği anlaşıldı.
Enflamasyona Karşı Koruyucu
Vücudun dışarıdan giren yabancı biyolojik, kimyevî veya fizikî faktörlere karşı verdiği reaksiyona enflamasyondenir. Kızarıklık, ağrı, şişkinlik gibi belirtilerle kendini gösteren bu durum, vücudun herhangi bir yerinde meydana gelebilir. 2017 yılında yapılan bir araştırmaya göre, iltihaplı hastalığı olan kişilerin vücutlarında bazı amino asit seviyeleri daha düşük olma eğilimindedir. Kemik suyundaki bazı aminoasitler, enflamasyonu engelleyici özelliktedir. Bilhassa arginin aminoasidinin sepsis (kan zehirlenmesi) tedavisinde faydalı olduğu görülmüş, insanların diyetlerine ekstra amino asitler eklemenin, bazı semptomların iyileşmesine yardımcı olduğu ispatlanmıştır.[8]
Sindirime Faydası
İyi bir prebiyotik kaynağı olan kemik suyunda bulunan bazı amino asitler, sindirime yardımcı olur. Özellikle glutamin aminoasitinin, bağırsakları iyileştirmeye yardımcı olduğu gösterilmiş, glutamin takviyesinin bağırsaklardaki mukoza tahrişini önleyerek “sızdıran bağırsak” olarak bilinen (yiyecekleri sindirme kabiliyetinin kaybolması) durumları azalttığı anlaşılmıştır. Böylece otoimmun rahatsızlık, depresyon, kanser, diyabet gibi sayısız hastalığın hem tedavisinde hem de bu hastalıklardan korunmada önemli bir yardımcı unsur olduğu vurgulanabilir. Ayrıca kemik suyundaki diğer bir aminoasit olan arginin, büyüme hormonu salgılanmasını ve karaciğerde hücre yenilenmesini de destekler.[9]
Uykuya Faydası
Kemik suyunun insanlarda uyku kalitesini arttırdığı, yapılan çalışmalarda görülmüştür. Uykuyu iyileştirmek için bu tedavinin müessir maddesi olarak bilinen glisin amino asitinin kemik suyunun muhtevasında bulunduğu bilinmektedir. Yapılan bir araştırmaya göre, uyumadan önce glisin alan kişiler, ertesi gün daha iyi uyuduklarını fark etmişlerdir. Aynı amino asitin kas yıkımını engellediği, safra tuzu ve glutatyon üretimini desteklediği, detoksifikasyona (zararlı olan toksik maddelerden arınma) katkı sağlayan bir antioksidan görevi gördüğü ve uykuyu iyileştiren bir nörotransmitter şeklinde çalışarak hafızayı güçlendirdiği bilinmektedir. Bunun için, akşam yemeğinde kemik suyu tüketmek, gerekli olan glisinin alınmasını sağlar.[10]
Zayıflamaya Yardım Eder
Kemik suyunun insanların kilo vermesine yardımcı olabildiğini gösteren bir araştırmada, protein bakımından yüksek olan kemik suyunun, vücudun daha uzun süre tok hissetmesine yardımcı olduğu ve kalori kısıtlamasını desteklediği görülmektedir. Kemik suyunu doğrudan veya çorbaya ilave ederek içmek, diyete daha fazla protein eklemek için yeterli olurken çok fazla kalori tüketmeden vücudun ihtiyacı karşılanmış olur.[11]
Hazırlanması
Genel faydaları bu şekilde sıralanan kemik suyu, alternatif tıpta kullanılan en sağlıklı fıtrî ilaçlardandır. Gelişim çağındaki çocukların, ergenlerin, hamilelerin ve ileri yaştakilerin düzenli tüketmeleri tavsiye edilmektedir. Uzun zamandır sporcuların da diyetlerinde bulunan bu besini hazırlamanın pek çok yolu vardır.[12] Uzmanların tavsiyesine göre, besin değeri yüksek kemik suyunu elde etmek için bazı hususlara dikkat edilmelidir. Kemikleri bir miktar sirkeli suda kaynatmak, kemiklerdeki kemik iliğinden besinlerin salınmasına yardımcı olmaktadır. Bir diğer önemli nokta, kemik suyundaki kolajen yapının bozulmaması için asla yüksek ısıda kaynama olmaması, kemik suyunun kısık ateşte en az altı saat olacak şekilde, 18 saate kadar pişirilmesidir. Süzülen kemik suyu, soğutulup cam kapta jelleşmiş bir kıvamda buzdolabında dört gün, buzlukta üç ay muhafaza edilebilir. Her gün sabahları ısıtılıp 200–250 ml tüketilerek faydalı bir besin takviyesi haline getirilebilir.[13]
Kur’ân-ı Kerim’in yeniden dirilme adına kemiklerden bahsetmesinin bir nüktesi olarak, sağlıkta ve canlılıkta kemik suyunun önemli bir şifa vesilesi olduğunun anlaşılması, kasap dükkanlarından çöpe giden kemiklerin artık israf edilmemesini sağlayabilir.
Kemik dokusu, hücreleri, matriksi, ilik kısmı ve kan damarlarıyla tam bir gıda deposudur.
Kemik iliği, kanın yapıldığı yer olduğu için çok kıymetli gıdaların depolandığı bir dokudur.
Yaşlandıkça bozulan kemik ve kıkırdakların sebep olduğu eklem rahatsızlıklarına karşı kemik suyu çok önemli bir gıdadır.
Kemik suyu çorbasına bazı taze sebzelerin ilave edilmesiyle gıda muhtevası daha da zenginleştirilebilir.
Dipnotlar
[1] Gimbar, M. (2017). A sip above the rest… Is bone broth all its boiled up to be? Journal of Renal Nutrition, 27(6), e39–e40 www.jrnjournal.org/article/S1051-2276 (17) 30181-4/fulltext
[2] Franchesca D. ve ark. (2019). Oral Collagen Supplementation: A Systematic Review of Dermatological Applications. J. Drugs Dermatol, 1;18(1):9–16.
[3] Basic Report: 06172, Soup, stock, chicken, home-prepared. (2018, April 1).
ndb.nal.usda.gov/ndb/foods/show/1305?
[4] Hsu, D. J. ve ark. (2017). Essential and toxic metals in animal bone broths. Food & Nutrition Research, 61(1).
[5] www.medicalnewstoday.com/articles/323903#nutrition
[6] Heaton, L. E. ve ark. (2017). Selected in-season nutritional strategies to enhance recovery for team sport athletes: A practical overview. Sports Medicine, 47(11), 2201–2218.
[7] Lugo, J. P. ve ark. (2016). Efficacy and tolerability of an undenatured type II collagen supplement in modulating knee osteoarthritis symptoms: A multicenter randomized, double-blind, placebo-controlled study. Nutrition Journal, 15(1), 14.
[8] Liu, Y. ve ark. (2017). Therapeutic potential of amino acids in inflammatory bowel disease. Nutrients, 9(9), 920.
[9] Achamrah, N. ve ark. (2017). Glutamine and the regulation of intestinal permeability: From bench to bedside. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care, 20(1), 86–91.
[10] Kawai, N. ve ark. (2015). The sleep-promoting and hypothermic effects of glycine are mediated by NMDA receptors in the suprachiasmatic nucleus. Neuropsychopharmacology, 40(6), 1405–1416.
[11] thepaleodiet.com/what-to-eat-on-the-paleo-diet-paul-vandyken/
[12] Heaton, a.g.e.
[13] www.medicalnewstoday.com/articles/323903#nutrition
