Denizaltında bazen tabanca sesine benzeyen büyük patlamalar duyulur. Bu şiddetli sesler, su altı dünyasının 3-5 cm boylarındaki tabanca karideslerinden kaynaklanır. Bu canlının kullandığı mermiler, kabarcıklardan oluşur. Sonoilüminesans olarak adlandırılan bu hadisede, su belirli titreşimlerle uyarılır ve baloncuklar vasıtasıyla ışık yayılır. Bu esnada oluşan sıcaklığın 4400°C’ye ulaştığı tespit edilmiştir.
Tabanca karideslerinin silahlarının ateşlenme sesleri, okyanuslarda duyulabilecek en yüksek seslerden biridir. Hatta minik karidesler, okyanuslarda gürültü yapmada dev ispermeçet balinaları ve beyaz balinalarla yarışır. Koloni halinde bulunduklarında, sonar ve su altı iletişimlerinde parazitlere sebep olurlar.
Peki, bu karidese ismini veren “tabancası” nasıl bir mekanizmayla yaratılmıştır? Sualtında bu kadar yüksek sıcaklıkta “mermiler” nasıl ortaya çıkmaktadır? Tabanca karidesinin, biri diğerinden çok daha büyük boyutta yaratılmış iki kıskacı bulunur. Tabanca diye ifade edilen uzvu, büyük kıskacıdır ve gövdesinin yarısı büyüklüğündedir. Bu kıskaç, küçüğü gibi simetrik iki bölmeden oluşmaz, çok özel ve hikmetli bir yapıda yaratılmıştır. Kıskaç, biri “propus” adında sabit, diğeri ise “daktil” diye isimlendirilen ve hareketli olan iki kısımdan oluşur. Daktilin yapısında, hareket etmede görevli olan bir piston vardır. Aynı zamanda açılıp kapanmayı sağlayan çok güçlü kaslar yaratılmıştır. Bu sebeple karides, tabanca gibi kullandığı kıskacını hayret verici bir güçle kapatabilir. Bu mucizevî kapanmayla gerçekleşen patlama, kulakları sağır edebilecek şiddette, yani 218 desibellik bir ses çıkarır ve merkezinde basıncın80 kPa’ya (kilopascal) ulaştığı bir girdap oluşturur. Bu şiddetli ses dalgası, bir savaş uçağının, ses duvarını aşarken çıkardığı gürültü değerlerindedir. Karides kendisine bahşedilen bu donanım sayesinde avını tesirsiz hale getirerek yakalar.
Tabanca karidesinin avlanma mucizesinin tek sırrı, ses yüksekliğinde değildir. Canlının rızkına ulaşma serüvenin farklı aşamaları vardır. Öncelikle karides, avlanmak için kayalıklardaki yuvasına gizlenir. Avının, menziline girmesini sabırla bekler. Menzile giren avı fark eder etmez de, saklandığı yerden çıkıp tabancasını ateşler. Yâni kıskacını çok büyük bir hızla kapatır. Smithsonian Enstitüsü’nden mercan resifleri biyoloğu Nancy Knowlton bu esnada gerçekleşen olaylar zinciri üzerinde çalışmalar yapmış ve oluşan şiddetli ses dalgası ile çok ısınmış bir kabarcığın tıpkı bir mermi gibi fırladığını açıklamıştır. Kabarcık mahiyetindeki merminin, saatte yaklaşık 100 km hızla fırlatılması ile bir şok dalgası oluşur. Fırlayan kabarcık, içe doğru patlar ve sıcaklık aniden 4400°C’yeulaşır. Bu hayretengiz avlanma olayı, sadece 300 mikrosaniyede gerçekleşir. Kabarcığın patlaması sırasında, aniden bir ışık kıvılcımı da belirir. Fakat ışıma o kadar ani olarak gerçekleşir ki oluşan ışık çıplak gözle görülemez. Bütün bu mekanizmaların harika bir intizam içerisinde işletilmesi sonucunda yakalanan av, yuvaya taşınır.
Tabanca karidesleri, sonik tabancalarını genellikle avlanırken kullanmakla birlikte, bazen de kayalarda oyuk açmak için bu silahlarından istifade ederler. Tabancanın ateşlenmesi ile oluşan patlama o kadar tesirlidir ki karidese sert bazalt kayalarda bile uygun bir yuva açılabilir. Bunun yanında karideslerin bazen kendi türlerine saldırdığı da bilinir. Tıpkı düello yapar gibi, birbirlerine yakından ateş ederek, üstünlük savaşı verebilirler. Mücadele sırasında karideslerin, kıskaç kaybettiği de görülür. Bu tür durumlarda, bir müddet sonra, kıskacın yeniden yaratıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca karideslerin kıskaçları, zaman zaman iletişimde de görev alabilir.
Güçlü bir silaha sahip olmalarına rağmen tabanca karidesleri, başka canlılarla dayanışma içinde, uzun süreli simbiyotik hayat örnekleri de sergilerler. Bazı tabanca karidesleri hayatlarını mercanların labirentlerine sığınarak, bazıları ise bitkileri andıran deniz anemonlarının dokunaçları arasında geçirir. Bazı türleri ise yuvalarını kazdıktan sonra gobi balıklarını davet eder ve onlarla ortak bir hayat sürer. Bu birliktelikte gobi balığı tehlikelere karşı erken uyarı avantajı sağlarken, iyi bir kazıcı olarak yaratılan tabanca karidesi de yuva yapımında görev alarak, güvenli bir yuva inşa eder.
Bazı tabanca karidesi türleri süngerler içerisinde koloniler kurar. Bir kral ve kraliçe liderliğinde hayat süren bu topluluklar, ilk olarak deniz biyoloğu Emmett Duffytarafından tespit edilmiştir. Duffy, deniz hayvanlarında çok nadir görülen bu sosyal birlikteliğin, karınca ve arı kolonilerindekine benzediğini ifade etmiştir. Sünger içinde birlikte yaşayan karidesler, davetsiz bir misafirle karşılaştıklarında, pençelerini ritmik bir şekilde çırparak alarm verir ve diğer grup üyelerini yardıma çağırırlar.
Kadir-i Mutlak’ın sonsuz ve kusursuz ilmi, kudreti, iradesi, hikmeti ve keremiyle yaratılan nihayetsiz sanat eserleri; okunmayı, ibret almayı, marifet ve muhabbete vesile olmayı beklemektedir.
Kaynaklar
How It Works Book of Amazing Animals, Imagine Publishing Ltd. 2012, s. 53-54.
Koukouvinis, Phoevos; Christoph Bruecker ve Manolis Gavaises, “Unveiling the physical mechanism behind pistol shrimp cavitation,”Scientific Reports| 7: 13994 | DOI:10.1038/s41598-017-14312-0, www.nature.com/articles/s41598-017-14312-0.pdf
tr.wikipedia.org/wiki/Synalpheus_pinkfloydi
en.wikipedia.org/wiki/Alpheidae
video.nationalgeographic.com/video/worlds-deadliest/deadliest-pistol-shrimp
video.belgun.tv/avini-sesle-felc-eden-karides-tabanca-karidesi
www.wired.com/2014/07/absurd-creature-of-the-week-pistol-shrimp
