Atlas Okyanusu’ndan Kuzey İrlanda’nın kuzey kıyı şeridine yaklaşırken, bizi göz kamaştırıcı bazalt sütunlar karşılar. Burası, jeolojik simetri şaheserlerinin sergilendiği, dev bir lav platosudur. İnsanların büyük ilgisini çeken ve efsanelere konu olan plato, “Devler Geçidi” olarak isimlendirilmiş ve uzun yıllar sırrını korumuştur. Bu muhteşem jeolojik yapı, Bushmills kasabasının 4,8 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Binlerce altıgen sütun ihtiva eden bölge, 1986 yılında Unesco’nun Dünya Mirasları listesine alınmıştır. Bu bölge, sadece sıra dışı geometrik sütunlarıyla değil, uçurumları, sahilleri, bataklıkları, 50’den fazla kuş türü ve 200’den fazla bitki türüyle de değerlidir.
Yere saplanmış kurşun kalemler gibi görünen yaklaşık 40.000 bazalt sütunun bulunduğu bölge, denize doğru uzanır. Harikulade bir simetri ile sıralanmış altıgen prizmalar, kâinatta her bir eserini en hassas ölçülerde yaratan Rabbimize şehadet eder.
Devler Geçidi, en geniş noktasında 180 metredir. Denize doğru da 150 metre uzanan bir alanı kaplamaktadır. Geçitteki bazalt sütunların ortalama çapı 46 cm’dir. Yükseklikleri ise birkaç metre arasında değişmektedir. İçlerinde en uzun olanının yüksekliğinin 12,2 metre olduğu tespit edilmiştir.
Bazalt Sütunların Yaratılışı
Yeraltından yeryüzüne çıkan yüksek sıcaklıktaki magma, sıvı halde yeryüzüne çıktıktan sonra soğumaya başlar. Soğumanın sonucunda, lavın içeriğine göre, farklı tipte volkanik kayaçlar yaratılır. Bunlardan biri de bazalttır. Bazalt, tabiatta en yaygın olarak bulunan volkanik kayaç türlerinden biridir. Soğuma sürecinde lavların birikmesiyle oluşan lav göllerinde biriken magma, alttan ve üstten soğurken lavlar büzülür ve hacimleri % 5-10 oranında küçülür.
Sütunların biçiminde, soğumanın yönü etkilidir. Soğuma tabandan başlamışsa, sütunlar dik şekilde oluşur. Fakat her soğumada, bazalt sütunları oluşmaz. Bunun için basınç ve sıcaklık şartlarının da uygun olması gerekir. Bu sebeple bazalt sütunlar, nadir görülen eserlerdir. Bu sütunlar, genellikle altıgen olmakla birlikte, sayıları üçten on ikiye kadar değişen çokgen yapılarda da yaratılabilir. Sütunların genişliğiyse, lavın soğuma hızına bağlıdır. Soğuma yavaş olduğunda, bazalt sütunlar büyük; hızlı olduğunda, küçük olur. Hatta bazıları 1 cm genişliğinde bile olabilir. Bazaltlar, genellikle gri-siyah renklerde ve yoğunluğu oldukça fazla olan kayaçlardır. Bileşimlerinde magnezyum ve demir içeren maddeler bulunur.
Devler Geçidi’nin Mâzisi
Matematikle sanatın âhenkle buluştuğu tarifsiz güzellikteki Devler Geçidi’nin mâzisi, 60 milyon yıl öncelerine uzanır. Tarihin eski dönemlerinde, birbiriyle bitişik olan Kuzey Amerika ve Avrupa kıtalarının, bu dönemde birbirinden ayrılmaya başlamasıyla, Atlas Okyanusu belirdi. Okyanus, zeminindeki merkezî bir çatlak sebebiyle genişledi. Kıtaların yavaş yavaş ilerlemesi sırasında, Paleosen Dönemi’nde, bölge çok büyük bir volkanik aktiviteye maruz kaldı. Yoğun olarak akan lavlar, erimiş bazalt, tebeşir yataklarından geçerek İrlanda ve İskoçya’daki geniş lav bölgelerinin yaratılışına vesile oldu. Bu sırada County Antrim içinde ilerleyen lavlar, Avrupa’nın en büyük lav platosu olan Devler Geçidi’nin yaratılmasında istihdam edildi.
Dirençli bazalt ihtiva eden lavların soğuması sürecinde büzülmeler başladı. Lavlar kristalize olacak kadar soğuduğunda, düzgün bir kalıpla çatlamalara sebep olur. Devler Geçidi’nde de İlahî kanunlara tâbi olarak büzülmeye vesile olan kuvvetler, çok düzenli bir dağılımla etki ettiğinden, hassas ölçülü altıgenler hâlinde çatlamalar oldu. Böylelikle, muntazam altıgen prizmalar şeklinde sütunlar ortaya çıktı. Sütunların yüksekliğine etki eden en önemli unsur ise, lavların soğuma hızıydı. Üzerinden binlerce yılın geçmesi esnasında da buzulların erimesi ve Atlas Okyanusu’ndan gelen su ve havanın etkileri sebebiyle şimdiki görünümüne ulaştırılmış oldu. Bazalt yapıları oluşturan segmentler, birbirine kaynaşmış halde görünse de, basınç altında kolaylıkla birbirinden ayrılabilmektedir.
Devler Geçidi en meşhuru olmakla birlikte, bu kıyılardaki tek sanat harikası değildir. Geçidin arkasındaki uçurumlarda ve koylarda, başka orijinal eserler de yaratılmıştır. Mesela, bir sonraki Port Noffer koyunun uçurumlu cephesinde, bir kule sütunları demeti bulunmaktadır. Bunun yanında, bölgede Devin Çömlek Kapağı, Devin Gözleri, Dilek Kürsüsü, Tabut gibi isimlerle anılan harika yapılar yer almaktadır. Bu arada, Devler Geçidi’ne benzer yapılar, Sinop iline bağlı Boyabat ilçesinde de mevcuttur.
Musavvir İsmiyle her mevcudu tasvir eden Rabbimizin “Devler Geçidi” eseri, O’nun (celle celâluhu) her bir eserine, en hassas ölçülerde suret verdiğini gözlerimize gösterir. Aynı Kudret Kalemi, bal petekleri ve bazı böceklerin gözlerindeki altıgen suretlere de imza atar. Her mevcudu, birer mektup gibi şuur sahibi olanlara okutturur. Her mevcudu, sonsuz cemal ve kemaline ayna kılar. Her mevcudu, sessiz konuşturur. Kâinatı okuyan Kur’ân-ı Kerim, bu sessiz beyanı, sesli hale getiren İlahîkelamdır:
“O Zât ki, göklerin ve yerin mutlak mülkiyet ve hâkimiyeti O’nundur. O, asla çocuk edinmediği gibi, mülk ve hâkimiyette O’nun katiyen bir ortağı olmamıştır ve olması da mümkün değildir. Her şeyi de O yaratmış ve her bir şeye belli bir ölçü, nizam ve kader takdir buyurmuştur.” (Furkan, 25/2).
Kaynaklar
Akbulut, Akın; Behzat Gökçen Demir ve Nusret Güngör, Değeri Yükselen Bir Maden: Bazalt, Madencilik Türkiye, Haziran 2016, s. 80–82.
Dumpleton, Bernard ve ark. “Devlerin Geçidi, Avrupa,Dünya Harikalarını Keşfedin,” Reader’s Digest Seçkisi, İstanbul: Boyut, 2006, s. 94–96.
Ünal, Ali, Allah Kelâmı Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, İstanbul: Define Yayınları, 2006.
bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/devin-gecit-yolu 6.4.2018.
en.wikipedia.org/wiki/Giant’s_Causeway 1.4.2018.
www.britannica.com/place/Giants-Causeway 27.03.2018.
