Ders (veya müfredat) dışı eğitim faaliyetleri, özellikle 90’lı yıllardan sonra eğitim bilimciler tarafından ele alınan önemli bir konudur. Eğitim ve öğretim faaliyetlerinin sadece okulla sınırlandırılmaması üzerine bina edilen bu anlayışa göre, öğrencilerin okul dışında da kendilerini geliştirmeleri hedeflenir.[1]
Piknik, gezi, sanat ve spor aktiviteleri gibi ders dışı sosyal faaliyetlerden farklı olarak, ders dışı eğitim faaliyetlerinde asıl hedef öğrencilerin akademik başarısını artırmak ve onların derslerindeki performanslarına katkı sağlamaktır. Bu tür destekler hem öğrenmeyi cazip ve eğlenceli hâle getirir hem de okulda çeşitli sebeplerden ötürü değinilemeyen noktalar üzerinde durulma imkânı sağlar. Dolayısıyla ders dışı eğitim faaliyetlerine katılan çocukların daha başarılı olacağı bazı eğitim bilimciler tarafından vurgulanmaktadır. Bu bağlamda, son yıllarda yapılan uluslararası bir araştırmada, Hizmet okullarının dünyanın dört bir tarafında bu anlayışı uyguladığı gözlemlenmiştir.[2] Araştırmanın sonuçlarına göre, Hizmet okulları bu tür faaliyetleri üç farklı şekilde gerçekleştirmektedir:
1. Dershanecilik ve Ders Takviyesi
Hizmet Hareketi’nin kurumsal eğitim faaliyetleri, küçük eğitim merkezleri, sonradan yaygınlaşan tabirle “dershanecilik” ile başlamış ve Türkiye’de kayda değer bir başarı göstermiştir. Bu tecrübelerini sonraki yıllarda okullara taşıyan Hizmet gönüllüleri, özellikle fen bilimleri derslerinde küçük gruplara ek dersler vermek suretiyle öğrencilerin eksikliklerini kapatmayı hedeflemiştir. Bu dersler, okul derslerine nazaran daha yavaş işlenmiş ve bu grupların başındaki rehberler, öğrencilerle bire bir ilgilenmişlerdir. Afrika’daki okulların, bu faaliyetleri akşam saatlerinde veya cumartesi günleri organize ettiği görülürken Avrupa’daki okulların, veliler ve bulundukları illerdeki özel dershaneler ile koordineli olarak faaliyetleri organize ettikleri gözlemlenmiştir. Amerika’da ise bu uygulama, okulun durumuna göre çeşitlilik göstermektedir.[3] Sonuç olarak, bu tür ders dışı eğitim faaliyetleri hem öğrenciler hem de öğretmenler için kolaylıklar sağlamakta ve büyük bir eksiği kapatmaktadır.
2. Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık
Hizmet okullarında gözlenen ikinci ortak ders dışı eğitim faaliyeti, rehberlik ve psikolojik danışmanlık alanındadır. Rehberlik ve danışmanlık hizmetleri okuldaki her öğrenci için sunulmakta ve öğrencilerin her türlü problemi üzerinde durulmaktadır. Bu bağlamda Hizmet okullarında, psikolojik danışmanlar görevlendirilmekte ve sınıf öğretmenleri ile koordineli olarak bu danışmanlar öğrencilere ders dışında yardımcı olmaktadır.
Sınıf öğretmenleri ve psikolojik danışmanlar, öğrencilerle bire bir ya da küçük gruplar hâlinde görüşmeler yaparlar. Aktif olarak dinlenilen öğrenciler şahsî kabiliyetlerine göre motive edilir, farklı öğrenme metotlarından yararlanılır. Aynı zamanda belli hedefler belirlendikten sonra, kariyer planlamalarında öğrencilere yardımcı olunur. Görüldüğü gibi, Hizmet okullarında hem şahsî kemâlat hem de meslekî planlama açısından rehberlik ve danışmanlık faaliyetleri yapılmaktadır.[4]
3. Bilim Olimpiyatları ve Diğer Yarışmalar
Hizmet okullarının en dikkat çekici hususlarından biri de çok başarılı ve zeki öğrencileri için özel ders dışı eğitim faaliyetleri düzenlemesidir. Geleneksel eğitimde çoğu zaman başarılı öğrencilere gerekli alaka gösterilmemektedir. Bahsi geçen araştırma çerçevesinde ziyaret edilen dokuz Hizmet okulunun hepsinde, bu tür öğrencilerin başarılı oldukları alanlara göre gruplandırılıp ulusal ve uluslararası yarışmalara hazırlandıkları gözlemlenmiştir. Mesela fizik alanında yetenekli olan öğrenciler üç veya dört kişilik gruplarda, bir öğretmenin rehberliğinde bir araya gelip fizik olimpiyatlarına hazırlanmaktadırlar. Bu tür çalışmalarla ulusal ve uluslararası yarışmalarda Hizmet okulları pek çok başarı elde etmiştir. Araştırmanın saha çalışması esnasında, gerek okulların internet sitelerinde gerekse ziyaret edilen binalarında, bu başarılara dair haberlerin ve ödüllerin sergilendiği gözlemlenmiştir.[5] Mesela, Washington DC’deki bir okul, Amerika’da binlerce okulun katıldığı “Geleceğin Şehri” adlı bir yarışmada ikinci olmuş ve Amerika Birleşik Devletleri eski Başkanı Barack Obama tarafından Beyaz Saray’a davet edilerek projelerini sunmaları istenmiştir.[6]
Hizmet okullarındaki başarılı öğrenciler, okul müfredatıyla belirlenen sınırların hâricinde, ciddi eğitim faaliyetleriyle geleceğe hazırlanmaktadır.
Ders Dışı Eğitim Faaliyetlerinin Faydaları
Söz konusu metotlar, sadece Hizmet okullarında uygulanmamaktadır, ancak bahsi geçen üçlü ders dışı eğitim faaliyeti konsepti, özgün bir yaklaşım olarak dikkat çekmektedir. Bunun farkında olan okul yönetimleri en zor dönemlerde bile, bu tür faaliyetler için ayırdıkları kaynaklardan feragat etmemiş bu çalışmaların devamını sağlamışlardır.[7]
Özellikle 80’li yıllarda Türkiye’de kurulan ve 90’larda Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bütün dünyaya yayılan Hizmet okullarının bu konsepti, yaklaşık 30 yıldır farklı ülkelerde uygulanmaktadır. Bu süre zarfında, ilgili ülkelerin eğitim bakanlıklarının teftişinden başarı ile geçen Hizmet okullarının sayısı gün geçtikçe artmıştır. Hizmet okulu öğrencilerinin, farklı ülkelerde yapılan merkezî sınavlardaki başarıları, söz gelimi ABD’deki SAT sınavları veya Afrika’daki üniversiteye giriş sınavlarında elde ettikleri dereceler veya bilim olimpiyatlarında kazandıkları ödüller, okullardaki adanmışlığın ciddi bir göstergesidir.
Sonuç
Hizmet okulları, ders dışı eğitim faaliyetlerini başarıyla gerçekleştirmekte ve öğrencilerin motivasyonunu ve donanımlarını artıracak imkânlar sunmaktadır. Tabiî ki Hizmet okullarının başarısı, sadece bahsi geçen faaliyetlere bağlı değildir. Hizmet Hareketi’nin ortaya koyduğu eğitim modeli; fedakârlık, fırsat eşitliği ve adanmışlık gibi çok farklı vasıflarıyla da diğer okullardan ayrılmaktadır.
Dipnotlar
[1] J. S. Renzulli, Schools for Talent Development: A Practical Plan for Total School Improvement, Mansfield Center, Conn.: Creative Learning Press, Inc., 1994, s. 203.
[2] M. E. Altın, “Internationalization Through Localization: Gülen Inspired Schools”, PhD Dissertation on Faculty of Philosophy of Heinrich Heine University of Düsseldorf, Düsseldorf: HHU Universität, 2020, s. 166–170.
[3] M.E. Altın, a.g.e. s. 226.
[4] A.g.e. s. 169.
[5] A.g.e. s. 38.
[6] “Beyaz Saray Bilim Fuarı`ında Geleceğin Şehri”, www.solar-academy.com/menu_detay.asp?id=473
[7] M.E. Altın, a.g.e. s. 170–174.
